Διεθνής Ημέρα Νεολαίας 2022: «Διαγενεακή Αλληλεγγύη: Δημιουργώντας έναν κόσμο για όλες τις ηλικίες»*

Το 1990 η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κήρυξε την 12η Αυγούστου ως Διεθνή Ημέρα Νεολαίας, με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τις προτεραιότητες και τις ανάγκες των νέων, καθώς και για την ενθάρρυνση για ανάληψη δράσης απέναντι στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι νέοι και οι νέες παγκοσμίως. 

Πρόσφατα εορτάστηκε η φετινή Διεθνής Ημέρα Νεολαίας με κεντρικό θέμα «Διαγενεακή Αλληλεγγύη: Δημιουργώντας έναν κόσμο για όλες τις ηλικίες». Όπως διακήρυξε στο μήνυμα του ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, κ. Antonio Guterres, στόχος με την επιλογή του εν λόγω θέματος ήταν να υπογραμμιστεί η ανάγκη ανάληψης συντονισμένης δράσης από όλες τις γενιές προκειμένου να επιτευχθούν οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης που αφορούν άμεσα τους νέους και τις νέες του πλανήτη, καθώς και η ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινότητας σχετικά με ορισμένες σύγχρονες προκλήσεις και ιδίως του φαινομένου του ηλικιακού ρατσισμού (γνωστό στα αγγλικά ως ageism), που επηρεάζει τόσο τα νέα όσο και τα ηλικιωμένα άτομα και που επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο παγκοσμίως. 

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), το φαινόμενο του ηλικιακού ρατσισμού συνίσταται στα «στερεότυπα (το πώς σκεφτόμαστε), τις προκαταλήψεις (το πώς νιώθουμε) και τις διακρίσεις (το πώς ενεργούμε) που στρέφονται κατά ορισμένων ατόμων με βάση την ηλικία τους». Το φαινόμενο των διακρίσεων και του ρατσισμού λόγω ηλικίας αφορά τόσο τις νεότερες όσο και τις μεγαλύτερες γενιές και επιφέρει σημαντικές προκλήσεις στην προώθηση της συνεργασίας και της αλληλεγγύης μεταξύ των ηλικιακών ομάδων και γενεών, που αποτελούν το κλειδί για την επίτευξη των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ εξασφαλίζοντας ότι «κανένας δεν θα μείνει πίσω». 

Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) είναι συχνές οι διακρίσεις σε βάρος των νέων με βάση την ηλικία τους, με συνέπεια τη διακινδύνευση της απόλαυσης των δικαιωμάτων τους. Οι διακρίσεις σε βάρος ενός ατόμου σε νεαρή ηλικία ενδέχεται να επιφέρουν συνέπειες στην ευημερία, την αυτοεκτίμησή, την αίσθηση του «ανήκειν» και την κοινωνική του ένταξη μακροπρόθεσμα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ακόμη και σε τομείς όπου υπάρχει σχετική ευρωπαϊκή νομοθεσία, οι διακρίσεις λόγω ηλικίας παραμένουν πραγματικότητα για τους νέους και τις νέες στην ΕΕ. Παραδείγματος χάριν στον τομέα της απασχόλησης, η θέσπιση κατώτατου μισθού για τους νέους και τις νέες που συνιστά διακρίνουσα μεταχείριση σε βάρος των νεότερων εργαζομένων, αποτελεί συνήθη πρακτική σε κάποια κράτη μέλη της ΕΕ. Σημειώνεται δε ότι η απλήρωτη ή/και η χαμηλά αμειβόμενη πρακτική άσκηση εξακολουθεί να συνιστά ένα «προαπαιτούμενο» στάδιο για όσους και όσες επιθυμούν να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία. Περαιτέρω, σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ, η ηλικία ή το καθεστώς απασχόλησης είναι βασικά κριτήρια για να μπορούν οι νέοι και οι νέες να έχουν πρόσβαση σε εισοδηματική στήριξη ή επιδόματα ανεργίας, με αποτέλεσμα να εισάγονται έτσι διακρίσεις που εμποδίζουν τους νέους και τις νέες να έχουν πρόσβαση στο πλαίσιο κοινωνικής ασφάλειας. Η απαρίθμηση των προκλήσεων μπορεί να συνεχιστεί. Λόγου χάριν όταν ένα νέο άτομο δεν έχει πρόσβαση σε σταθερή εργασία ή σε κοινωνικές παροχές, η ενοικίαση και πολύ περισσότερο η αγορά ενός ακινήτου καθίσταται από πολύ δύσκολη έως αδύνατη. Περιορίζεται η αξιοπιστία του ατόμου ως υποψήφιος ενοικιαστής και αυξάνονται τα εμπόδια πρόσβασης σε τραπεζικό δανεισμό, με αποτέλεσμα την ολοένα και μεγαλύτερη οικονομική αλληλεξάρτηση από τον οικογενειακό περίγυρο, εφόσον φυσικά υπάρχει η σχετική δυνατότητα. 

Κάποιοι μπορεί να πουν ότι εφόσον οι νέοι και οι νέες δεν συμφωνούν με το υπάρχον σύστημα, τότε μπορούν και οφείλουν να κάνουν κάτι για να το αλλάξουν! Ωστόσο, το παράδοξο που διαπιστώνεται είναι ότι ακόμη και σε περιπτώσεις που το νομοθετικό πλαίσιο επιτρέπει την είσοδο νέων ατόμων στις πολιτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, οι παραδοσιακοί πολιτικοί μηχανισμοί λειτουργούν με αρκετά συντηρητικά κριτήρια ώστε να δεχθούν να παραχωρήσουν ουσιαστικό χώρο σε νέα άτομα «με έλλειψη πείρας και ωριμότητας». Και όποτε αυτό συμβαίνει, όποτε δηλαδή νεότερα σε ηλικία άτομα συμμετέχουν στα κοινά, πρόκειται είτε για την εξαίρεση στον κανόνα είτε -τις περισσότερες φορές- για επικοινωνιακή τακτική με σκοπό την προσέλκυση συγκεκριμένης μερίδας των πολιτών, αυτής των νέων. Δυστυχώς, εν έτη 2022, υπάρχει ακόμη η τάση να αγνοούνται οι κοινωνικές δεξιότητες και οι κριτικές ικανότητες των νέων, όπως η ψηφιακή ωριμότητα, η ικανότητα αντίληψης των νέων τεχνολογιών, καθώς και η κατανόηση καίριων ζητημάτων όπως η κλιματική αλλαγή, η υποχρέωση εξάλειψης των διακρίσεων, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα,  η προώθηση του διαλόγου στην κοινωνία, η  παραπληροφόρηση και η διασπορά ψευδών ειδήσεων. Συνεπώς, η ενίσχυση της διαγενεακής αλληλεγγύης και η υιοθέτηση μιας προσέγγισης χάραξης πολιτικών που θα λαμβάνει υπόψη όλες τις ηλικιακές ομάδες, με έμφαση στους νέους, είναι κρίσιμες όχι μόνο για να αντιμετωπιστούν οι υπάρχουσες ανισότητες λόγω ηλικίας, αλλά και για να επέλθουν οι απαραίτητες κοινωνικές αλλαγές ώστε να διασφαλιστεί ότι τελικά «κανένας δεν θα μείνει πίσω» μελλοντικά, σύμφωνα και με την παραίνεση του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ. 

Τι μπορεί να γίνει προς αυτή την κατεύθυνση; 

Καταρχάς, να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τους νέους. Η ενεργοποίηση, η διασύνδεση και η ενδυνάμωση της νεολαίας, όπως υπαγορεύονται ρητά και από την Στρατηγική της ΕΕ για τη Νεολαία 2019-2027, δεν μπορούν να συνιστούν αντικείμενο πρόσκαιρων καιροσκοπικών πολιτικών επιδιώξεων ούτε να εμπίπτουν στη λογική της «πολιτικής αγαθοεργίας»: οι νέοι πολίτες είναι φορείς δικαιωμάτων και ως εκ τούτου, είναι καθήκον των εθνικών και ευρωπαϊκών θεσμών να προστατεύουν τα δικαιώματα των νέων. Επίσης, χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικοπολιτικό αφήγημα που δεν θα αρνείται να αφουγκραστεί τον σύγχρονο κοινωνικό παλμό, τις προκλήσεις και τις ανάγκες της νεολαίας, καθώς και την αλληλεξάρτηση μεταξύ των γενεών. Πρέπει να οικοδομήσουμε γέφυρες μεταξύ των γενεών, να επικεντρωθούμε στην εκπαίδευση ως κρίσιμο εργαλείο για την καταπολέμηση των στερεοτύπων και να επενδύσουμε στην ουσιαστική συμμετοχή των νέων στα κοινά και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. 

Στο πλαίσιο της ΕΕ, βασικό ρόλο θα διαδραματίσει η επίτευξη συμφωνίας των κρατών μελών ως προς την πρόταση Οδηγίας του Συμβουλίου της ΕΕ για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης των προσώπων ανεξαρτήτως θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού, η υιοθέτηση της οποίας εξακολουθεί να είναι σε εκκρεμότητα από το 2008. Επιπλέον, οποιεσδήποτε άλλες ενέργειες εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας της ΕΕ περί ισότητας και ίσης μεταχείρισης ώστε να συμπεριληφθούν ρητά οι διακρίσεις λόγω ηλικίας σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας θα είναι ωφέλιμες. 

Οι εθνικές κυβερνήσεις και οι τοπικές αρχές οφείλουν να αναλάβουν δράση προς την ίδια κατεύθυνση. Ειδικότερα, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη κατευθυντηρίων γραμμών και προτεραιοτήτων για το πώς θα εφαρμόζονται οι πολιτικές που αφορούν τους νέους σε μια σειρά τομέων αλλά και το πως τα νέα άτομα θα ενταχθούν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και άσκησης πολιτικής. Στη χώρα μας, το εθνικό Πλαίσιο Στρατηγικής για την Ενδυνάμωση των Νέων «Νεολαία ’17-’27», που υιοθετήθηκε το 2018, θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα πορευτούν οι φορείς σε εθνικό και τοπικό επίπεδο. Το Πλαίσιο Στρατηγικής «Νεολαία ’17-’27» διαρθρώνεται σε επτά κύριους εθνικούς στόχους, οι οποίοι έχουν άμεση διασύνδεση με τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ. Ωστόσο, οι τεράστιες προκλήσεις που επήλθαν με την πανδημία covid-19 καθιστούν επιτακτική ανάγκη την αναθεώρηση του Πλαισίου Στρατηγικής. 

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι και ο ρόλος των εθνικών αρχών ισότητας των κρατών μελών της ΕΕ (η λειτουργία των οποίων υπαγορεύεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία), δεδομένου ότι είναι επιφορτισμένες με το καθήκον της αντιμετώπισης των διακρίσεων (μεταξύ άλλων και λόγω ηλικίας) και συνεπώς είναι σε θέση να υποστηρίξουν τους νέους και τις νέες στο εσωτερικό των κρατών μελών. Στην Ελλάδα, ο Συνήγορος του Πολίτη είναι η εθνική αρχή ισότητας με εντολή για την καταπολέμηση των διακρίσεων και την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, οικογενειακής ή κοινωνικής θέσης, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας ή χρόνιας ασθένειας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Επίσης, σημαντικό έργο μπορούν να επιτελέσουν οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών και ιδίως οι οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στον τομέα της νεολαίας, οι οποίοι μπορούν να βρίσκονται σε επικοινωνία και να συνεργάζονται με τις εθνικές αρχές ισότητας με σκοπό την υποστήριξη των νέων και την ευαισθητοποίησή τους για τα δικαιώματά τους, καθιστώντας έτσι πιο ορατό και προσβάσιμο το έργο των εθνικών αρχών ισότητας.

Οι ανισότητες και διακρίσεις λόγω ηλικίας θα μπορέσουν να εξαλειφθούν μόνον εφόσον προχωρήσουμε προς μια προσέγγιση χάραξης πολιτικών που θα λαμβάνει υπόψη όλες τις ηλικιακές ομάδες και τις επιμέρους ανάγκες τους. Οι νέοι/ες σήμερα είναι έτοιμοι/ες να συμμετάσχουν στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής και πρέπει να θεωρούνται ισότιμοι/ες συνομιλητές/ριες και εταίροι. Διαθέτουν ένα ευρύ φάσμα γνώσεων, εμπειριών και κριτικών δεξιοτήτων που ανταποκρίνονται επαρκώς στις σύγχρονες προκλήσεις. Η συνηγορία υπέρ της  ενεργούς συμμετοχής των νέων στη λήψη αποφάσεων και την υλοποίηση των πολιτικών σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο είναι ουσιώδους σημασίας. Το πρώτο βήμα είναι η ανάπτυξη κατάλληλων διαύλων διαγενεακής επικοινωνίας και δικτύωσης προκειμένου να υπάρξει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη αλληλεπίδραση και αλληλοκατανόηση μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Το επόμενο βήμα είναι η εγκαθίδρυση πολυεπίπεδης συνεργασίας και συνεργειών μεταξύ των θεσμικών φορέων σε ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο, καθώς και των φορέων της κοινωνίας των πολιτών. Ένα τρίτο βήμα είναι η ανάγκη ανάπτυξης εργαλείων για την προώθηση της συμμετοχής των νέων αλλά και κατευθυντηρίων γραμμών αναφορικά με τη θεσμική συμμετοχή των νέων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Ο Αναθεωρημένος Χάρτης για τη Συμμετοχή των Νέων στην Τοπική και την Περιφερειακή Ζωή που υιοθετήθηκε το 2015 από το Κογκρέσο Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης προσφέρει ένα χρήσιμο πλαίσιο προς αξιοποίηση από τις εθνικές και τοπικές αρχές. Ο Αναθεωρημένος Χάρτης διαιρείται σε τρία μέρη: στις τομεακές πολιτικές που αφορούν τους νέους, τα μέσα για τη συμμετοχή της νεολαίας και τη θεσμική συμμετοχή των νέων στις τοπικές και περιφερειακές υποθέσεις. Το δεύτερο μέρος του Αναθεωρημένου Χάρτη διερευνά τις ιδέες και τα εργαλεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές για την ενίσχυση της συμμετοχής των νέων, όπως η εκπαίδευση, οι υπηρεσίες και τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας, ο εθελοντισμός, η δράση των οργανώσεων νεολαίας κ.α. Το τρίτο μέρος επικεντρώνεται στη θεσμική συμμετοχή των νέων σε δομές και διαδικασίες όπου μπορούν να προσδιορίσουν τις ανάγκες τους, να διερευνήσουν λύσεις, να λάβουν αποφάσεις που τους επηρεάζουν και να προγραμματίσουν δράσεις με τις τοπικές και τις περιφερειακές αρχές «επί ίσοις όροις». Σχετικά παραδείγματα συνιστούν τα συμβούλια νέων, τα κοινοβούλια νέων και τα φόρουμ διαλόγου για τη νεολαία, που θα πρέπει κατά κανόνα να είναι μόνιμες δομές, να αποτελούνται από εκλεγμένους ή εντεταλμένους εκπροσώπους με γνωμοδοτική και αποφασιστική αρμοδιότητα, προκειμένου να μπορεί να γίνει λόγος για ουσιαστική συμμετοχή των νέων. Καίριο ρόλο δύνανται να διαδραματίσουν οι οργανώσεις νεολαίας, οι οποίες βρίσκονται σε καθημερινή επαφή και αλληλεπίδραση με τους νέους, έχουν αναπτύξει ιδιαίτερους κώδικες επικοινωνίας, αφουγκράζονται τις ανάγκες τους και διαθέτουν σημαντική εμπειρία στα θέματα νεολαίας.

* Γράφει ο Στέφανος Κατσούλης, Συντονιστής έργου EUSYP

Source: https://www.un.org/development/desa/youth/iyd2022.html